Resocjalizacja jako przystosowanie narkomana do trzeźwego życia
Etapy resocjalizacji poprzedzające leczenie długoterminowe
Leczenie osób uzależnionych od środków psychoaktywnych odbywa się w ośrodku stacjonarnym, w poradni, na oddziale detoksykacyjnym. Ważne jest, aby przed przyjęciem na leczenie w ośrodku stacjonarnym pacjent przeszedł kolejne etapy leczenia.
Pierwszym zasadniczym krokiem jest zgłoszenie się pacjenta po wsparcie i pomoc do placówki ambulatoryjnej (poradnia, punkt konsultacyjny), gdzie zostanie prawidłowo zdiagnozowany stopień jego uzależnienia i dostanie on skierowanie i wskazówki co do dalszego leczenia.
W razie konieczności (uzależnienie od środków, które powodują uzależnienie fizyczne) dostaje on skierowanie do szpitala w celu odbycia detoksykacji. Umożliwia mu to podjęcie terapii będąc w abstynencji.
Jeżeli stopień uzależnienia jest głęboki i istnieje potrzeba odizolowania pacjenta od środowiska zewnętrznego zostaje on skierowany do ośrodka stacjonarnego na długoterminową terapię.
Diagnoza stopnia uzależnienia
W momencie zgłoszenia się pacjenta do poradni ważne jest dokładne i prawidłowe zdiagnozowanie jego problemu. Prawidłowa diagnoza uzależnienia potrzebna jest, aby skierować pacjenta na odpowiednią terapię, która pozwoli mu wyzwolić się z problemu narkotykowego.
Podstawowym narzędziem diagnozowania jest wywiad, który zwiera wszystkie niezbędne sformułowania pozwalające na poznanie jego aktualnego życia. Wywiad przeprowadza się "metodą pośrednią, stosując formę rozmowy o dotychczasowym życiu pacjenta" .
W czasie rozmowy niezbędne są szczere odpowiedzi pacjenta na temat:
- historii używania środków psychoaktywnych (pierwsze kontakty z alkoholem, narkotykami, sposób zdobywania narkotyku, ilość przyjmowanych dawek itp.)
- historii leczenia (ile podejmował prób leczenia, czy przechodził detoksykację, czy leczył się w ośrodku stacjonarnym itp.)
- sytuacji życiowej (szkoła, praca, zainteresowania, kontakty z rówieśnikami itp.)
- sytuacji rodzinnej (gdzie mieszka, z kim, z jakiej pochodzi rodziny)
- historii uzależnień w rodzinie (czy występowały uzależnienia w rodzinie, czy te osoby leczyły się itp.)
- relacji społecznych (czy utrzymuje kontakty towarzyskie, czy utrzymuje kontakty z rodziną, krótka charakteryzacja znajomych, z którymi aktualnie się kontaktuje)
- konfliktów z prawem
- przemocy, nadużyć w rodzinie, szkole czy środowisku rówieśniczym
- sfery seksualnej
- stanu zdrowia
Odpowiedzi klienta dają szerszy pogląd na jego problemy i odpowiednie zdiagnozowanie jego poziomu uzależnienia daje możliwość skierowania pacjenta do odpowiedniego miejsca na terapię, gdzie otrzyma profesjonalną pomoc (leczenie ambulatoryjne, detoksykacja, leczenie stacjonarne).
Leczenie ambulatoryjne
Na leczenie do placówki ambulatoryjnej (poradnie, punkty konsultacyjne) zgłaszają się pacjenci, którzy poszukują jakiegokolwiek wsparcia ze strony osób profesjonalnie przygotowanych do jej udzielenia. Osoby te są w różnych fazach uzależnienia. Psycholog, terapeuta po postawieniu odpowiedniej diagnozy jest w stanie zaoferować klientowi odpowiednią formę terapii.
Terapia ambulatoryjna odbywa się w poradni, gdzie pacjent jest zobowiązany przychodzić. Bierze udział w terapii indywidualnej, grupowej, ma kontakt z pracownikiem socjalnym (według wskazań prowadzącego terapeuty). W miarę potrzeb istnieje możliwość umożliwienia pacjentowi kontaktu z prawnikiem lub psychiatrą.
Warunkiem uczestniczenia w terapii jest utrzymywanie abstynencji narkotykowej i alkoholowej. Nie wywiązanie się z tego warunku powoduje zaprzestanie leczenia. Abstynencja w wielu poradniach jest badana.
Do leczenia ambulatoryjnego przyjmowani się pacjenci, którzy znajdują się w fazie nadużywania, eksperymentujący. Osoby, które wykazują dużą zależność od narkotyków kierowane są do ośrodków stacjonarnych na leczenie długoterminowe. Ich uzależnienie nie daje szans na terapię "dochodzącą" (dzieje się tak w przypadku osób uzależnionych od heroiny).
Powodzenie terapii ambulatoryjnej swoje źródło ma w silnej motywacji do zmian u pacjenta oraz jego silnej woli.
Detoksykacja
Podstawowym celem detoksykacji jest udzielenie medycznej pomocy narkomanowi w osiągnięciu abstynencji. Leczeniu detoksykacyjnemu poddawani są pacjenci, którzy wykazują uzależnienie fizyczne od narkotyku. "W lecznictwie uzależnień za detoksykację uważa się proces leczniczy polegający na łagodzeniu objawów zespołu abstynencyjnego lub zapobieganiu jego występowania". Polega on na stopniowym usuwaniu narkotyku z organizmu pacjenta. Leczenie może odbywać się w warunkach ambulatoryjnych i szpitalnych.
Głównymi cechami charakterystycznymi leczenia szpitalnego to:
- odizolowanie pacjentów od narkotyków i środowiska;
- leczenie przy pomocy leków pod ścisłą kontrolą lekarzy;
- dokonanie pełnej diagnozy psychiatrycznej co jest pomocne w dalszym leczeniu terapeutycznym;
- motywowanie pacjentów do podjęcia dalszego leczenia.
Leczenie ambulatoryjne polega na detoksykacji w warunkach domowych. Zazwyczaj pacjent ma kontakt ze środowiskiem zewnętrznym, a lekarz ma ograniczone możliwości farmakologiczne.
Detoksykacja czyli tzw. "odtruwanie" polega na leczeniu objawów głodu narkotycznego, leczeniu chorób występujących wraz z tymi objawami, edukacji zdrowotnej dotyczącej uzależnienia.
Leczenie detoksykacyjne jest pierwszą fazą przed podjęciem właściwego leczenia terapeutycznego.
Etapy resocjalizacji w ośrodku leczenia długoterminowego
"Leczenie narkomanów w warunkach ośrodków długoterminowych obejmuje trzy podstawowe elementy:
- resocjalizację;
- wychowanie;
- terapię."
Leczenie tego typu związane jest z przebudową nieuczciwych zachowań, które związane są z życiem przestępczym, chuligańskim i subkulturą narkomańską. Do zadań terapeutów należy także kształtowanie umiejętności współżycia społecznego i odpowiedzialności za swoje czyny. Terapia w placówce tego typu wiąże się z pracowaniem nad negatywnymi postawami i bolesnym przeżyciami, które są przyczyną brania środków psychoaktywnych.
Głównym celem leczenia klienta jest nauczenie go trzeźwego życia bez narkotyków i alkoholu w warunkach ośrodków długoterminowych.
Terapia w ośrodku długoterminowym trwa przeciętnie około 2 lat i pacjent powinien przejść kolejne etapy programu.
Etap motywacyjny
Etap motywacyjny trwa przeciętnie około 1 miesiąca. W tym czasie pacjent pracuje nad swoją motywacją, która dotyczy pozostania w ośrodku. Często pojawiają się w jego wspomnieniach i myślach okresy zażywania narkotyków, nie widzi on negatywnych skutków narkomanii. Jego przyjaciółmi nadal pozostają osoby, które razem z nim "ćpały". Na tym etapie prowadzone są rozmowy terapeutów oraz innych członków społeczności w celu zwiększenia motywacji do dalszego leczenia.
Etap adaptacji
Okres adaptacji trwa przeciętnie około 2-3 miesięcy. W tym czasie pacjent poznaje i dostosowywuje się do zasad panujących w placówce. Klient ma obowiązek utrzymywania higieny osobistej oraz porządku wokół siebie. W tym okresie następuje także nawiązywania kontaktów z członkami społeczności, uczy się odpowiedzialności przy pomocy powierzanych mu drobnych obowiązków. Na tym etapie pacjent jest jeszcze mocno związany z subkulturą narkomańską, a narkotyki nadal wydają się atrakcyjne.
Etap transformacji
Etap transformacji trwa około 3 miesięcy. Dotyczy ona głównie "przemiany w zakresie uznawanych norm oraz wartości" . Zmiany wewnętrzne można zaobserwować na kilku wymiarach:
- zmienia się stosunek do narkotyków (następuje rezygnacja z destrukcyjnego życia związanego z zażywanie narkotyków);
- następuje zmiana myślenia związanego z dawnymi znajomymi z kręgu subkultury narkomańskiej, zaczyna rozumieć, że są oni dla niego zagrożeniem, a nie oparciem. Zacieśniają się kontakty z członkami społeczności terapeutycznej i kadrą;
- następuje zamiana destrukcyjnych zachowań narkomańskich na konstruktywne, następuje zwiększenie odpowiedzialności za siebie i innych, zwiększa się ilość wykonywanych obowiązków;
- następuje poprawa i próby nawiązywania kontaktu z rodziną;
- zwiększa się poczucie wiary w siebie;
Etap konfrontacji
Na etapie trwa około 3-4 miesięcy i pacjent może się starać o wolne wyjścia na zewnątrz ośrodka, przepustki do domu. W tym okresie obserwuje on swoje funkcjonowania na zewnątrz ośrodka. Konfrontacja swoich przepracowanych zachowań w ośrodku umożliwia mu uświadomić sobie, nad czym jeszcze musi pracować. "Pacjenci, utrzymując abstynencję, mają za zadanie samodzielnie, choć przy wsparciu ośrodka i swoich rodzin budować zręby niezależnego, dojrzałego życia"
Etap integracji
Etap integracji rozpoczyna się w momencie przejścia pacjenta z ośrodka do normalnego życia. Na tym etapie pacjent ma obowiązek zintegrowanie poznanych nowych postaw, zachowań i umiejętności w codziennym życiu. Po opuszczeniu ośrodka pacjent rozpoczyna budowanie zdrowej przyszłości w oparciu o wartości, które ukształtował w ośrodku.
Joanna Śwircz