Motywacja do leczenia
Zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian to procesy motywacyjne. Ukierunkowują one zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują działaniami tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników np., zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana swojego funkcjonowania. Dla procesu motywacji charakterystyczne jest, iż kumuluje energię i ukierunkowuje ja na określony cel, zwiększa selektywność uwagi w stosunku do bodźców ukierunkowanych na cel, konsekwentnie kieruje działaniami, aż do osiągnięcia tego celu. Oczywiście cel musi być atrakcyjny i realny dla osoby. O motywacji można mówić jak o "sile wewnętrznej" czy "sile woli". Wola jest silna kiedy realizujemy to co zamierzyliśmy bez względu na trudności. Okazuje się jednak, że często w trakcie realizacji zamiaru pojawiają się przeszkody. Dzieje się tak, ponieważ cel dążeń nie mieści się w dominującym schemacie działania osoby. Motywacja słabnie więc, należy tak długo wzmacniać siłę działania, aż tendencje zamiarowe będą silniejsze niż te konkurencyjne czyli przeszkody. Efektywność motywacji zależy także od tego czy osoba jest zorientowana na działanie czy na stan. Zorientowana na działanie koncentruje się na realizowaniu określonego celu, zorientowana na stan jest bardziej statyczna, bierna i koncentruje się na określonym punkcie czasu np. przeszłość. Pierwszy rodzaj orientacji ułatwia działanie i wzmacnia motywację.
Dla osób uzależnionych podstawowym problemem w leczeniu jest wytrwałe dążenie do rezygnacji ze środków odurzających. Tym, co kieruje ich działaniami u progu walki z uzależnieniem są: naciski rodzinne, fatalne skutki zdrowotne zażywania środków psychoaktywnych, konflikty z prawem. Te pierwsze motywy powodują, że osoby takie wielokrotnie podejmują próby zerwania z nałogiem- często samodzielnie, niekiedy na oddziałach detoksykacyjnych. Często okazuje się jednak, że decyzje te nie zostały podjęte samodzielne, ale pod silna presją otoczenia, czy w związku z określonymi szkodami powodowanymi przez zażywane substancje i wiążą się z oczekiwaniami efektywnego leczenia i szybkiego powrotu do zdrowia. Tymczasem leczenie uzależnień jest procesem długotrwałym, wymagającym współpracy osoby uzależnionej z terapeutą. Obserwacje kliniczne wskazują na niską skuteczność leczenia, w którym brakuje aktywnego udziału osoby leczonej. Udział pacjenta i jego stosunek do leczenia jest podstawowym czynnikiem w procesie terapeutycznym. Może być on różny jedni podejmują decyzję o leczeniu, ale nie są pewni, co do tego czy chcą się wyleczyć z narkomanii. Ich motywacja jest zmienna, często powracają do nałogu. Druga kategoria pacjentów to pacjenci zdecydowani na leczenie. Mają silna potrzebę wyleczenia, ale nie wiedza jak tego dokonać. Ostatnia grupa to pacjenci ze skłonnościami do odrzucania leczenia. Nie rozumieją i nie rozpoznają swoich stanów emocjonalnych, co prowadzi ich do nawrotów choroby.
Należy dążyć do wzmacniania motywacji pacjentów do leczenia poprzez uruchamianie własnych rezerw osoby uzależnionej. Aby to było możliwe należy obdarzać pacjenta zrozumieniem, być empatycznym, pokazać mu potrzebę i konieczność zmian. Pozytywny stosunek przyniesie ukazywanie rozbieżności między stanem obecnym i tym pożądanym, informowanie osoby o zagrożeniach, oraz wykazywanie jej, że to ona ponosi odpowiedzialność za zmiany w swoim życiu. Motywacja rośnie także wtedy, gdy mobilizuje się pacjenta do podejmowania działań, proponowania rozwiązań i wykazywanie mu, że jest skuteczny. Szereg badań okazuje różnice w rodzajach motywacji. Kobiety mają częściej niż mężczyźni motywację wewnętrzną. Zdecydowanie inna jest motywacja, gdy występuje przymus leczenia. W praktyce także spotykamy się z różnego rodzaju motywacją. Jedni leczą się robiąc to dla bliskich, inni uciekają w leczenie przed konsekwencjami prawnymi lub przed grożącymi im niebezpieczeństwami. Ci, którzy mają świadomość swojej choroby leczą się dla siebie, dla poprawy i zmiany swojego życia. Należy umacniać każdy rodzaj motywacji do leczenia, wiarę w lepszą rzeczywistość oraz dawać wsparcie i pomoc w najtrudniejszych momentach procesu powrotu zdrowia.
Katarzyna Rzepińska