30-lecie KARAN

PROJEKT KARAN  -  Etap 1 - Pielgrzymka

Posłuchaj - oto krótka historia pielgrzymowania:

Warszawska Piesza Pielgrzymka

Pielgrzymowanie z Warszawy na Jasną Górę zapoczątkował Ojciec Innocenty Pokorski. Brak jednak danych źródłowych z zarania rozwoju ruchu. Początki Warszawskiej Pieszej Pielgrzymki sięgają roku 1711, kiedy to Bractwo Pana Jezusa Pięciorańskiego przy kościele paulińskim pod wezwaniem Św. Ducha poprowadziło pielgrzymkę na Jasną Górę w imieniu miasta Warszawy prosząc o ocalenie przed szalejącą epidemią. Pod przewodnictwem Kuratora Arcybractwa, Antoniego Gromadzkiego, pielgrzymowało wówczas dwudziestu mężczyzn niosąc srebrne wotum, w nadziei na odwrócenie nieszczęść.

Wotum przedstawiało Ducha Świętego, Matkę Boską Częstochowską, świętych patronów oraz miasto Warszawę okolone murem obronnym i jego godło „Syrenę”.

Burzliwe wydarzenia z historii Polski: Konfederacja Barska 1768 - 1772, Powstanie Kościuszkowskie 1794 r. i rozbiory Polski w 1772 r., 1792 r., 1795 r., wpłynęły negatywnie na losy pielgrzymowania. Szczególnie wymowne i tragiczne wydarzenie miało miejsce w czasie, gdy trwały przetargi, do którego z zaborców miała należeć Częstochowa. W czasie, kiedy ta część Polski zajmowana była przez Prusy, w 1792r., na odcinku trasy z Woli Mokrzeskiej do Krasic, wszyscy pielgrzymi zostali wymordowani przez Prusaków. W 1935 r. postawiono w tym miejscu pomnik ku czci pomordowanych pątników. W tym, 2012 roku mija 220 rocznica tamtych wydarzeń.

W latach 1861-1862 pielgrzymki na Jasną Górę stały się manifestacją religijno-narodowych i patriotycznych uczuć.

W roku 1863, podczas Powstania Styczniowego pielgrzymi modlili się o wolność dla naszego narodu. Od tego czasu nasiliły się represje obejmujące także duchowieństwo, któremu zabroniono udziału w  pielgrzymce.

W latach 1864-1904 przewodnikiem pielgrzymki był Stanisław Dąbrowski. W 1918 roku Polska odzyskała niepodległość i pielgrzymowanie stało się łatwiejsze. Pielgrzymki odbywały się nawet w czasie okupacji. Ze względu na niebezpieczeństwo nie tworzono licznych grup, wiele osób wyruszało na trasy samodzielnie. W roku 1945, ks. Stefan Batory, po wyjściu z obozu koncentracyjnego poprowadził trzystuosobową pielgrzymkę na Jasną Górę. Pielgrzymi złożyli Matce Najświętszej wieniec cierniowy z szarfami z napisem „Naszej Jasnogórskiej Pani zawsze wierna Warszawa”. W latach 1946-1949 pielgrzymkę prowadzili Księża Misjonarze z kościoła św. Krzyża pod przewodnictwem księdza Stanisława Dymka.

Od 1950 roku organizację przejęli ojcowie Paulini, wtedy po raz pierwszy Ksiądz Prymas Stefan Wyszyński  wygłosił kazanie  do pielgrzymów.

W 1953r. pielgrzymka została podzielona na dwie grupy, zaś w roku 1957, po powrocie z internowania, Ksiądz Prymas pojechał do Rzymu, po kapelusz kardynalski i w drodze powrotnej przywiózł dla celów pielgrzymkowych 7 tub elektronicznych z krótkim mikrofonem, przytwierdzonym na stałe. Tuby przymocowano na kijach od kosy i tak je niesiono.

I tak w 1958r. ojciec przeor podzielił pielgrzymkę na 7, liczących około tysiąca osób  grup, z których każda miała swoją tubę - tak też powstała nazwa „7-ka”.

Ksiądz Stefan Wysocki oraz Ksiądz Feliks Folejewski (pallotyn) wyodrębnili z grupy Rodziny Rodzin podgrupę dzieci i młodzieży, którą nazwano „7M-ka”. Prowadzili w tej grupie konferencje i śpiewali piosenki. Po raz pierwszy w grupie tej zostały wprowadzone konferencje dla niewiast i dziewcząt. Początkowo w latach 60-tych „7M-ka” szła integralnie z „7-ką”, oddzielając się tylko na konferencje. Kiedy dzieci było już kilkaset, w roku 1965 dorośli z „7-ki” ufundowali znak dla „7M-ki”, i tak idąc razem w 1966r. „7M-ka” miała już swój znak.

W 1963 roku ówczesne władze nie wydały pozwolenia na pielgrzymkę. Mimo to, pielgrzymi wyruszyli jak co roku na Jasną Górę, gdzie powitał ich sam Ksiądz Prymas Stefan Kardynał Wyszyński.

W międzyczasie Ksiądz Prymas przywiózł następne tuby i dzięki temu mogło  pielgrzymować już 12 grup, które pielgrzymowały z własnymi tubami.

W roku 1966 w Pieszej Warszawskiej Pielgrzymce po raz pierwszy uczestniczyli pielgrzymi i pątnicy z innych krajów. W roku tym pielgrzymowało na Jasną Górę 10.000 osób w czternastu grupach.[1] 

Warszawska Piesza Pielgrzymka Akademickich Grup 17-tych

W 1967 roku do ks. Rektora Tadeusza Uszyńskiego z kościoła św. Anny zgłosiła się wywodząca się z „7M-ki”, grupa studentów. Do istniejących już 16-stu grup dołączono 17-stą grupę studencką, prowadzoną przez duszpasterzy akademickich. Po akceptacji przez ówczesną służbę bezpieczeństwa w nowej grupie pielgrzymowało ok. 400 osób. Od czasu powstania „17-ki” styl pielgrzymowania bardzo się zmienił. Tubę wykorzystywano nie tylko do śpiewów, ale także do głoszenia konferencji porannej, głównej, w ciągu dnia, popołudniowej i wieczornej. „17-ka” była coraz lepiej zorganizowana: miała własną kuchnię, spała w namiotach (nie w stodołach), bagaże były przewożone przez samochody, a nie zaprzęgi konne. Początkowo oznakowano ją numerem „7”, a od 1968 roku numerem „17”. 

W latach siedemdziesiątych „17-ka”, ze względu na bardzo dużą ilość młodzieży została podzielona na podgrupy. Z biegiem lat „17-ka” stała się grupą ogólnopolską.

W latach osiemdziesiątych pielgrzymowało w niej ok. 200.000 młodych ludzi.
W związku z tak dużą ilością osób nastąpił kolejny podział na  podgrupy (w roku 1981 było ich już 36). Kiedy liczba grup wzrosła do 40-tu, 8 z nich wydzieliło się w roku 1984 w Warszawską Akademicką Pielgrzymkę Diecezjalną (WAPD), obecnie WAPM - Warszawską Akademicką Pielgrzymkę Międzydiecezjalną, której trasa prowadzi nieco inaczej niż trasa siedemnastek - tj. przez Niepokalanów.

Podział grup odbywał się poprzez oznaczanie ich różnymi kolorami. I tak „17-ki” podzielone zostały na cztery legiony oznaczone podstawowymi kolorami: czerwony, żółty, zielony i błękitny.

W czerwonym, żółtym i błękitnym legionie jest do dziś po pięć grup, a w zielonym są trzy grupy.

Organizacyjnie pielgrzymka grup „17-tych” była obsługiwana przez 30 różnych służb, z których najtrudniejsza była służba sanitarna i kuchni. Wszystko musiało być uzgodnione i przygotowane dużo wcześniej - woda, chleb, drewno na opał, aby ugotować zupę w 30-u stulitrowych kotłach! Kiedyś kopano latryny, dziś „jadą z nami” toi-toi. Poza tym pielgrzymi są bardzo zdyscyplinowani i po odpoczynkach, we wszystkich miejscowościach oraz  lasach pozostawiają po sobie porządek. Dlatego całe wsie wkładały i wkładają ogrom pracy w posługę pielgrzymom. Pielgrzymi zaś wyruszając w dalszą drogę zabierali i zabierają ze sobą po dziś dzień na Jasną Górę modlitewne intencje goszczących ich gospodarzy.

W „17-kach” pielgrzymowali również cudzoziemcy: Włosi, Francuzi, Niemcy, Amerykanie,  Anglicy, Węgrzy, Czesi, Słowacy, Rosjanie.

W 1975 roku na Jasną Górę pielgrzymowało 15.000 młodych ludzi, dlatego w 1977r. nastąpił kolejny podział. Utworzono pielgrzymkę „Gwiaździstą” - z poszczególnych miast uniwersyteckich wyruszały na Jasną Górę grupy studentów w pielgrzymkach diecezjalnych. Nowa forma pielgrzymowania została zaaprobowana przez Księdza Prymasa Wyszyńskiego. Pierwsze grupy wychodziły z Lublina, Opola, Krakowa, Gniezna, Gdańska, Szczecina i Płocka.

W 1979 roku Warszawska Piesza Pielgrzymka składała się z 53 grup, w tym dwudziestu sześciu „17-tek”.

Dziś pielgrzymuje na Jasną Górę osiemnaście „17-tek.

„Historia mojego pieszego pielgrzymowania do Matki Boskiej Częstochowskiej sięga połowy lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku.  Wtedy to moja babcia, dzisiaj już świętej pamięci Marianna Padewska znana w naszej rodzinie jako babcia Mania kilka razy brała udział w Warszawskiej Pielgrzymce Pieszej na Jasną Górę. To za jej namową moi rodzice w roku 1967 udali się pierwszy raz z pielgrzymką. W roku następnym „zaryzykowali” i zabrali mnie ze sobą. W roku 1968 miałem 10 lat. Z biegiem lat do grona pielgrzymów dołączali pozostali z mojego rodzeństwa;  Jola, Tomek, oraz Dorota. Planowanie czasu w sierpniu każdego roku nie wymaga żadnego zastanowienia, po prostu idziemy i już, to oczywiste. Żadna inna forma przeżycia tego czasu nie jest brana pod uwagę.

Początkowo chodziliśmy w zasadniczej grupie paulińskiej nr 1. Przewodnikiem naszej grupy był ojciec Józef Płatek, późniejszy generał zakonu. Jakże to były inne czasy, inne okoliczności. Pamiętam, jak pątnicy wspominali  Rok Millenium 1966, kiedy to władze komunistyczne za wszelką cenę pragnęły nie dopuścić, aby pielgrzymka dotarła do celu. Najpierw zakłócano wyjście z Warszawy. Potem w Nowym Mieście zablokowano most na Pilicy, aby uniemożliwić pielgrzymkom przejście na drugą stronę. Wszystko to niby dla naszego dobra, aby ustrzec nas przed chorobami zakaźnymi.

Wszystko na nic, pielgrzymi przeszli rzekę wpław. Nagonka na Księzy też na wiele się nie zdała, gdyż ci wędrowali w cywilnych ubraniach, mieli nawet obrączki na palcach, niby jako mężowie, które im podarowali inni pątnicy.

Jakże to były inne możliwości organizacyjne. O ogłoszeniach, plakatach, mówiąc dzisiejszym językiem wszelkiej formie promocji, nie było mowy. Telefony komórkowe nawet nam się nie śniły. Wszelkie informacje roznosiły się „pocztą pantoflową”, a jedynym punktem kontaktowym był kościół o.o. Paulinów w Warszawie przy ulicy Długiej. W późniejszych latach służba porządkowa jakimś sposobem zdobyła kilka aparatów radiotelefonicznych z długimi na 1,5 metra antenami. To był już postęp. Trudno sobie wyobrazić, ale w tych warunkach w roku 1979 do Częstochowy dotarła pielgrzymka w ilości 52 tysięcy pielgrzymów. Następna taka liczna miała miejsce po ogłoszeniu stanu wojennego. W Alei Najświętszej Maryi Panny witał nas niezliczony tłum płaczących kobiet i mężczyzn, a wprowadzający nas na Jasną Górę ks. Kardynał Prymas Wyszyński, sługa Boży, szedł po dywanie z kwiatów.

Ale cofnijmy się jeszcze nieco w czasie. Kiedy ja zaczynałem pielgrzymowanie, nie funkcjonowały żadne służby oprócz porządkowych i sanitarnych. Zazdrosnym okiem patrzyliśmy na grupy „17” akademickiej, która jako jedyna miała własną kuchnię polową.

„Siedemnastka” w szybkim czasie tak się liczebnie rozrosła, że należało ją wyodrębnić z reszty pielgrzymki i poprowadzić inną trasą.

Wtedy to pieczę nad grupą „17” przejęli księża Pallotyni, razem z rektorem kościoła akademickiego św. Anny w Warszawie Tadeuszem Uszyńskim. Na podobnej zasadzie inną trasą od kilkunastu lat idą grupy „15”.

Wróćmy ponownie do czasów zamierzchłych. Wspomniałem, że nie funkcjonowały służby. Trudno  to sobie dziś wyobrazić, ale pamiętam taki czas, gdy brat Michał, Paulin, biegał po lesie, gdzie odpoczywaliśmy i dźwiękiem dzwonka (jak na Mszy Świętej) ogłaszał, że za chwilę wyruszamy w dalszą drogę. Na początku było tak, że nie wszystkie grupy miały własną tubę, ojcowie Paulini mieli ich po prostu za mało. Te, które mieli Ksiądz Prymas przywiózł pocztą dyplomatyczną z Rzymu. I tak dla wszystkich nie starczyło. Zaopatrzenie pielgrzymkowe nie istniało. Wszystko, łącznie z herbatą, należało kupić u gospodarzy. Osobna sprawa - mycie. Plastikowych misek nie zdawało się na bagaż, więc codziennie na noclegu dużo czasu upływało na staniu w kolejce po miednicę, a potem po lodowatą wodę ze studni. Mój tato wpadł w związku z tym na genialny pomysł. Zabieraliśmy ze sobą w drogę duże torby ze sztywnej folii, które odpowiednio oparte, na przykład o płot po napełnieniu wodą doskonale pełniły funkcję miednicy. Z dumą muszę przyznać, że znaleźliśmy wielu naśladowców. Co się tyczy bagaży, to przewoziły je, podobnie jak dzisiaj, samochody ciężarowe. Jednak kiedy ja zaczynałem chodzić, to w zdecydowanej większości jeździły furmanki konne.

Mam jeszcze jedną myśl, bardzo istotną, nad którą warto się zastanowić. Otóż my pielgrzymi Warszawskiej Pielgrzymki Pieszej jesteśmy spadkobiercami i dziedzicami naszych Ojców i Dziadów, którzy pątnicze ścieżki wydeptywali już 300 lat temu. Bywało, że za publiczne wyznanie swojej wiary oddawali życie. W niewielkim lesie między Wolą Mokrzewską, a Krasicami mijamy ostatniego dnia marszu miejsce, gdzie oddziały wojsk zaborczych wymordował całą pielgrzymkę zmierzającą do Matki Bożej. Przy symbolicznej mogile na kolanach oddajemy im hołd”.  MIREK

Posłuchaj - Nasza historia, nasze „tu i teraz”:

Pielgrzymowanie Grupy KARAN w Warszawskiej Pieszej Pielgrzymce grup 17-tych rozpoczęło się wiele lat temu z inicjatywy ks. dr B. P. Rosika SAC, pallotyna, który w 1987r. założył Ruch KARAN oraz jako kontynuację i rozszerzenie działań Ruchu Karan powołał,  w 1991r. Fundację Karan, w 1992r., Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny KARAN.

W naszej grupie najpierw „szli” niepełnosprawni na wózkach, którym trzeba było umożliwić pokonanie drogi, pchać lub ponieść wózek, pomóc na postojach, noclegach.  Później ks. Paweł został przewodnikiem grupy polsko-belgijskiej, w której szli niepełnosprawni ruchowo i intelektualnie Belgowie. To była ogromna przyjemność, ale też wyzwanie pokonywania trudnej drogi z osobami, które w czasie marszu siadały na środku drogi, bo właśnie miały ochotę na postój, ubierały się w strój przeciwdeszczowy, chociaż na niebie nie było ani jednej chmury. Za to wieczorem odbywały się niezapomniane biesiady, pełne radości, odpoczynku po całym dniu, spotkanie ludzi innych kultur, języka, przeżywania drogi do Częstochowy. Ks. Paweł zawsze dbał, o to, aby czuli się oni z nami jak najlepiej, aby niczego im nie brakowało, abyśmy my, gospodarze stwarzali im jak najlepsze warunki do pielgrzymowania.

Robił to zawsze z najlepszym skutkiem, ponieważ Belgowie wracali na pielgrzymi szlak kilka lat, zawsze prosili o możliwość pielgrzymowania z KARANEM i z Nim, jako Przewodnikiem. Wyrażali olbrzymi szacunek do naszego, jakże oryginalnego z ich „zachodniego” punktu widzenia sposobu wędrowania do Sanktuarium na Jasnej Górze.

Kolejne Pielgrzymki, spotkania, rozmowy ukazywały Stowarzyszenie KARAN w bardziej konkretnym wymiarze. Analizowaliśmy zaproponowany przez ks. Pawła statut, w Ołtarzewie odbyło się spotkanie założycielskie, powołaliśmy pierwszy Zarząd, Komisję Rewizyjną, Sąd Koleżeński, zebraliśmy potrzebne do rejestracji dokumenty.

Przez pierwsze lata na Pielgrzymkę szliśmy po tym, jak w Lidzbarku Warmińskim odbywały się dwutygodniowe wakacje dla dzieci z ośrodków dla narkomanów z całej Polski. Najpierw dzieci było 100, w ostatnim roku już 500. Było to bardzo duże przedsięwzięcie, wymagało dużo pracy, odpowiedzialności. Dawało też dużo radości, ponieważ dzieci wyjeżdżały najedzone i wypoczęte. Zaraz potem szliśmy na Pielgrzymkę. Większość z nas natychmiast miała anginę, ks. Paweł od drugiego dnia przyjmował zastrzyki. Tak odreagowywaliśmy zmęczenie.

Powstawały kolejne ośrodki, Stowarzyszenie się rozwijało, rozpoczynaliśmy działalność w kolejnych miastach, zgłaszały się nowe osoby zainteresowane współpracą w zakresie ograniczania uzależnień.

Każda kolejna Pielgrzymka była świadectwem istnienia naszej organizacji. Na początku małej, nieśmiałej, składającej się z kilku osób niosących mały proporczyk z napisem KARAN, w ostatnich latach potężnej, 200-osobowej grupy dzieci, młodzieży i dorosłych, Samodzielnej, rozśpiewanej, zaangażowanej, dającej ważne świadectwo trzeźwości. W pierwszych latach chodziliśmy jako część innych grup „17”. Szliśmy z grupą z Wołomina, belgijską, czerwono-żółtą.

Wspólne wędrowanie z naszymi podopiecznymi wynika z tego, że chcieliśmy zarazić ich swoim zawierzeniem Matce Bożej, dać możliwość przekazania świadectwa trzeźwości, skonfrontowania ich przemyśleń, doświadczeń, wyobrażeń, z rzeczywistością, jakże inną od ich dawnego życia, ale także inną od tego, które spędzali w oddziale stacjonarnym czy dziennym. Pierwsze lata były bardzo trudne. Nie mieliśmy doświadczeń, zaplecza, nie wszystkie trudności potrafiliśmy przewidzieć. Ale jak to w Pielgrzymce, jak się wyjdzie, trzeba dojść, wszystkie trudności trzeba rozwiązać na bieżąco, spontanicznie, trzeba poradzić sobie z każdą sytuacją, nawet najtrudniejszą.

Było ciężko, ale pacjenci, którzy przeszli całą drogę, mówili o satysfakcji, przemianie, przeżyciu dobrego czasu.  

W kolejnych latach przybywało pacjentów, ośrodków, a nam w Stowarzyszeniu doświadczeń, jak zabezpieczyć Pielgrzymkę od strony technicznej, organizacyjnej, medycznej. W 2006 roku, do naszej grupy dołączyli rodzice, przez cały rok pracujący z ks. Pawłem w grupie terapeutycznej.

W Pielgrzymce są wymagający, wytrwali, świetnie przygotowani, dający olbrzymie wsparcie sobie wzajemnie, także swoim dzieciom. Również dlatego, że oni idą, Paweł, KARAN nie może nie iść. To Jego dzieło, to Jego wspierający, to dla nich mobilizuje się by mówić dobre konferencje o rodzicielstwie, ojcostwie, relacjach małżeńskich, współuzależnieniu. Tylko nielicznym zdarza się taka grupa wsparcia, tak zmotywowana do drogi, tak zawierzająca życie swoje i swoich dzieci Matce Bożej.

Obecność rodziców naszych pacjentów w grupie KARAN jest dopełnieniem naszych dążeń do kompleksowości oddziaływań, do promowania roli duchowości w leczeniu uzależnień, wreszcie do pojednania pacjentów ze swoimi bliskimi. Pielgrzymka daje taką możliwość. Stwarza sytuacje do rozmowy, bycia blisko, troszczenia się o siebie, odczytywania słabości, udzielania sobie pomocy, bycia autentycznym, bez udawania, uciekania, bo właśnie temu sprzyja zmęczenie. I wreszcie towarzyszenia sobie w modlitwie. Pojednania rodzinne, które na tej drodze nastąpiły, są tylko potwierdzeniem słuszności wybranej drogi i opatrzności nad nami czuwającej. 

I tak jak w pielgrzymce przez 30 lat idziemy wytrwale. Nie jest łatwo każdego dnia, chociaż mamy motywację do pracy, kiedy jest bardzo ciężko, zdarza się, że przeżywamy zwątpienie. Mamy tak jak w Pielgrzymce określony cel, ale już to, jak go osiągniemy zależy od nas. Ważne jest, aby dobrze wytyczyć drogę dojścia, być zorganizowanym, zdyscyplinowanym, współpracującym, zdecydowanym.

Do tej drogi zapraszamy wszystkich chętnych, wszystkich potrzebujących. Oni nam zawierzają. Mamy im pomóc odnaleźć w sobie siłę do zmiany, nakarmić, dać schronienie, zabezpieczyć przed niebezpieczeństwem.

I tak jak w Pielgrzymce, ile z tego wezmą, weźmiemy, na ile się otworzymy, ile skorzystamy, zależy tylko od nich, od nas samych. Pokazujemy cel i staramy się dać przekonanie, że można go osiągnąć. Ale nie natychmiast. Najpierw trzeba się natrudzić, zawierzyć innym, przyjąć reguły, które są już sprawdzone (przecież Pielgrzymka trwa niezmiennie już przeszło 300 lat), nauczyć się słuchać, przyznawać do słabości, także prosić o pomoc.

Na tej drodze jest czasami bardzo ciężko. Czasami samotnie we wspólnocie. Czasami odpowiedzialność za nią ogarnia przerażeniem. Zawsze trzeba się liczyć z tym, że idziemy razem, ale jesteśmy różni. Jedni silni, inni słabi, jedni zmotywowani i przygotowani, inni wątpiący, nieprzekonani, jedni wspierający i współpracujący inni osłabiający, uwsteczniający i wreszcie jedni zdecydowani na trud i odpowiedzialność, inni płochliwi i wstrzemięźliwi w działaniu.

Jedni widzący i czujący wokół siebie innych, wspólny cel, dobro wspólnoty. Drudzy nastawieni na zaspokojenie własnych potrzeb.

Tak jak w życiu, w pracy, tak również i w Pielgrzymce.

Czasami jednak w życiu i w pracy nie otrzymujemy takiej nagrody, takiej radości, takiej pewności jaką się czuje u celu Pielgrzymki.

Pewności, że dobrze wybrałam, wybrałem, że to był mój czas, że tak wiele mogłam, mogłem przemyśleć, przeżyć, doświadczyć i wreszcie, że tak dużo otrzymałam, otrzymałem.

Jeżeli nawet niedużo teraz, zaraz, natychmiast, to zawsze wiele trochę później. Zawsze w odpowiednim czasie. Jeżeli nigdy, to znaczy, że właśnie to doświadczenie było mi potrzebne. Najważniejsze jest, że zawierzamy swoje życie, swoją pracę, także Stowarzyszenie KARAN Matce Częstochowskiej.

Czas pielgrzymowania jest dla mnie czasem bliskości z przyrodą, modlitwy o siebie, moje wybory, o zdrowie moich najbliższych, o przebaczenie. Także o odpowiedzialność  w prowadzeniu Stowarzyszenia, o jego rozwój, o profesjonalizm w pracy, o powodzenie i słuszność podejmowanych zadań.

Pielgrzymka jest też podziękowaniem za każdy kolejny rok działania, w przekonaniu, że z niej czerpiemy siłę, opiekę i motywację do dalszej pracy.

Bożena Bereda – Przewodnicząca Zarządu Głównego